Bilgi Paketi / Ders Kataloğu
Çağatay Türkçesi I
Ders Kodu: TDE463
Ders Türü: Zorunlu
Ders Grubu: Lisans
Eğitim Dili: Türkçe
Staj Durumu: Yok
Teori: 2
Uyg.: 0
Kredi: 2
Laboratuvar: 0
AKTS: 4
Amaç

Öğrencilerin Türk dilinin tarihî metinlerini okuyup anlayarak bu metinlerin millî ve evrensel kültür birikimi içindeki koordinatlarını tespit edebilmesini sağlamak

Özet İçerik

Tarihî Türk lehçelerine ait eserler üzerinde transkripsiyon ve gramer çalışmaları; köken bilimi ve anlam bilimi gibi dilciliğin tamamlayıcı sahaları. Bu şivelerin birbirleriyle ve diğer Türk şiveleriyle karşılaştırılması

Dersi Veren Öğretim Görevlisi/Görevlileri
Dr. Öğr. Üyesi Harun KAYA
Öğrenme Çıktıları
1.Osmanlı alfabesi ile yazılmış söz konusu dönem metinlerinin transkripsiyon ve transliterasyonunu kusursuz yapabilme
2.Okuyup yazıya geçirebildiği metinleri anlayabilme.
3.Bu metinler üzerinde ses ve şekil bilgisi çalışmaları yapabilme
4.Bu metinler üzerinde cümle bilgisi çalışmaları yapabilme
5.Çağatay Türkçesinin yüzyıllar öncesinden 16-17. asır Osmanlı Türkçesi mükemmelliğine eriştiğini görüp örneklendirebilme
6.Fuzulî başta olmak üzere pek çok önemli Osmanlı şairindeki Çağatay Türkçesi ve diğer şivelerdeki etkilenmelerini görüp karşılaştırabilme
7.Dil teorilerine örnek olabilecek düşünce yaklaşımlarını yansıtan dil kullanımlarını Nevaî başta olmak üzere o dönem şairlerinden örneklendirebilme
8.Seçme metinler üzerinde etimoloji çalışmaları yapma
9.Seçme metinler üzerinde cümle bilgisi çalışmaları yapma
10.Bu alanla ilgili bibliyografya çalışması yapma
11.Tarihî Türk şiveleri metinlerini Orhun ve Türkiye Türkçesi metinleriyle karşılaştırabilme
12.Tarihî Türk şivelerine ait özellikleri karşılaştırabilme
Ders Kitabı / Malzemesi / Önerilen Kaynaklar
1.Caferoğlu, Ahmet; Türk Dili Tarihi I, II, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1984.
2.Ercilasun, A. Bican; Başlangıcından Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ, Ankara, 2004.
3.Gabain, A. Von; Eski Türkçenin Grameri, TDK Yayınları, Ankara, 1988.
4.Eckmann J. Çağatayca El Kitabı. TDK, Ankara 2017
5.Büyük Türk Klasikleri, Cilt 3, Ötüken, İstanbul 1986
Haftalık Ayrıntılı Ders İçeriği
1. Hafta - Teorik
Tarihi Türk şivelerinin oluşum süreci. Orta Türkçe Döneminde Harezm-Kıpçak, Çağatay ve Eski Anadolu Türkçesi gibi tarihi lehçelerin oluşumuna genel bakış.
2. Hafta - Teorik
Tarihî Türk şivelerinin genel özellikleri: Fonetik, morfoloji ve leksik konularında bunların arasındaki benzer ve farklı özellikler.
3. Hafta - Teorik
Çağatay Türkçesinin oluşumu, tasnifi, yapılmış bilimsel çalışmalar (bibliyografya), en önemli eserleri ve yazarlar hakkında bilgi, Çağatayca sözlükler ve yazılma sebepleri.
4. Hafta - Teorik
Çağatay Türkçesinin ses bilgisi (fonetik). İmla özellikleri, Karahanlı ve Harezm Türkçesi ile olan fonetik farklılıklar.
5. Hafta - Teorik
Çağatay Türkçesinin şekil bilgisi. İsim kategorisi: Çoğul ekleri, İyelik ekleri, Hal ekleri, Bildirme (İsim cümlesi), Sayılar, Sıfat Fiiller, Zarf Fiiller, Ad Fiiller.
6. Hafta - Teorik
Çağatay Türkçesinin şekil bilgisi. Fiil kategorisi: Fiil yapım ekleri, Fiil çekiminde kullanılan şahıs ekleri, Zamanlar (Şimdiki, Görülen ve Duyulan Geçmiş , Geleçek ve Geniş zamanlar).)
7. Hafta - Teorik
Çağatay Türkçesinin şekil bilgisi. Tasarlama kipleri, edatlar, bağlaçlar, zarflar ve sıfatlar.
8. Hafta - Teorik
Çağatay Türkçesinden örnek metin çevirisi: İlk Çağatay devrinden Gedayi, Atayi, Haydar Tilbe, Mevlana Lütfi'nin şiirlerinden örneklerin çevirisi.
9. Hafta - Teorik & Uygulama
Çağatay Türkçesinden örnek metin çevirisi: İlk Çağatay devrinden Gedayi, Atayi, Haydar Tilbe, Mevlana Lütfi'nin şiirlerinden örneklerin çevirisi ve kelimelerin morfolojik tahlili.
10. Hafta - Teorik
Çağatay Türkçesinden örnek metin çevirisi: Klasik Çağatay döneminden Nevayi'nin şiilerinde örneklerin çevirisi.
11. Hafta - Teorik
Çağatay Türkçesinden örnek metin çevirisi: Klasik Çağatay döneminden Nevayi'nin şiirlerinden örneklerin çevirisi, ses ve şekil bilgisi açısından inceleme.
12. Hafta - Teorik
Çağatay Türkçesinden örnek metin çevirisi: Klasik Çağatay döneminden Hüseyin Baykara'nın şiilerinden örneklerin çevirisi ve morfolojik tahlil.
13. Hafta - Teorik
Çağatay Türkçesinden örnek metin çevirisi: Klasik Çağatay sonrası dönemden Şiban han, Babür, Ubeydullah han, Muhammed Slih'in şiirlerinden örneklerin çevirisi.
14. Hafta - Teorik
Çağatay Türkçesinden örnek metin çevirisi: Klasik Çağatay sonrası dönemden Şiban han, Babür, Ubeydullah han, Muhammed Slih'in şiirlerinden örneklerin çevirisi ve morfolojik tahlilinin yapılması.
Değerlendirme
Değerlendirme TürüAdetYüzde
Ara Sınav (Vize)1%40
Dönem Sonu Sınavı (Final)1%60
İş Yükü Hesaplaması
EtkinlikSayısıÖn HazırlıkSüreToplam Iş Yükü (Saat)
Kuramsal Ders140228
Ödev125025
Ara Sınav115116
Dönem Sonu Sınavı130131
TOPLAM İŞ YÜKÜ (Saat)100
Program ve Öğrenme Çıktıları İlişkisi
PÇ-1
PÇ-2
PÇ-3
PÇ-4
PÇ-5
OÇ-1
4
OÇ-2
OÇ-3
4
OÇ-4
4
OÇ-5
4
OÇ-6
5
OÇ-7
3
OÇ-8
OÇ-9
OÇ-10
OÇ-11
3
4
OÇ-12
2
Adnan Menderes Üniversitesi - Bilgi Paketi / Ders Kataloğu
2026